Hızır ve İlyas peygamberlerin yılda bir defa gerçekleştiğine inanılan buluşması ve baharın müjdecisi “Hıdırellez” yüzyıllardır kutlanıyor.
Hızır ve İlyas sözlerinin birleştirilmesi sonunda ortaya çıkan ve her yıl 5-6 Mayıs’ta kutlanan “Hıdırellez”, Anadolu, Orta Doğu, Irak, Suriye, Kırım, Azerbaycan ile Balkan ülkelerinde “bayram” olarak bedellendiriliyor.
Hıdırellez nedir, ne vakitten beri kutlanıyor?
Hızır ve İlyâs isimlerinin halk ağzında aldığı halden ibaret olan hıdrellez, kökü İslâm öncesi eski Orta Asya, Ortadoğu ve Anadolu yaz bayramlarına dayanan, Hızır veyahut Hızır ve İlyâs kavramları etrafında dinî bir muhtevaya bürünmüş halk bayramının ismidir. Bu bayram, merkezini bilhassa Anadolu ve Balkanlar’ın, Kırım, Irak ve Suriye’nin teşkil ettiği Batı Türkleri ortasında, bugün kullanılmakta olan Gregoryen takvimine nazaran 6 Mayıs (eski Jülyen takvimine nazaran 23 Nisan) günü kutlanmaktadır.
Hıdrellez, halk ortasında ölümsüzlük sırrına erdiklerine ve biri karada, başkası denizde darda kalanlara yardım ettiklerine inanılan Hızır ve İlyâs peygamberlerin yılda bir kez bir ortaya geldikleri gün olarak kabul edilir. Lakin bu beraberlikte, ismi yaşatılmasına karşın uygulamada İlyâs’ın şahsiyeti külliyen silinerek Hızır motifi öne çıkarılmıştır. Münasebetiyle bu bayramda icra edilen bütün merasimler Hızır’la ilgilidir. Bunun temel sebebi, İslâm öncesi zamanlarda üstte zikredilen üç büyük kültürün hâkim olduğu alanda bu yaz bayramı vesilesiyle kültleri kutlanan insan üstü varlıkların daha çok Hızır’ın şahsiyetine uygun düşmesi ve onunla özdeşleşmesidir.
Osmanlı Devleti’nde 6 Mayıs (23 Nisan) halk ortasında yaz mevsiminin başlangıç tarihi sayılmaktaydı. Gerçekten eski takvimde yıl ikiye ayrılmış olup 23 Nisan’dan (6 Mayıs) 26 Ekim’e (8 Kasım) kadar süren 186 gün “Hızır günleri” ismiyle yaz mevsimini, 23 Nisan’a kadar devam eden 179 gün de “Kasım günleri” ismiyle kış mevsimini oluşturuyordu. Hıdrellez de kışın sona erip yazın başladığı gün olarak kutlanmaktadır.
Hızır ve İlyâs’a tahsis edilen bu gün, İslâm dünyasının her tarafında kutlanmadığı üzere kutlandığı yerlerde de ismi, tarihi ve yapılan merasimler tıpkı değildir. Her şeyden evvel İslâm folklorunda Hızır ile İlyâs hakkında çok güçlü bir inançlar ve efsaneler literatürü ve bu ikisinin yılda bir kez görüştüğü inancı mevcut olduğu halde bu gün belirlenmiş değildir; hatta Türk dünyasının her tarafında 6 Mayıs kutlama günü olarak bilinmez. Lakin kesinlikle olan şudur ki, İslâm dünyasının kıymetli bir kısmında ve bu ortada Türkler ortasında her vakit hıdrellez ismi altında olmasa da Hızır ile İlyâs’ın birleştiği günün anısı çok evvelden beri değişik günlerde ve biçimlerde kutlanmaktadır.
Nitekim XVI. yüzyılda İstanbul’a yerleşen Yesevî tarikatına mensup Türkistanlı müellif Acıklısı, bu tarikatla ilgili çok değerli bir kaynak olan Cevâhirü’l-ebrâr min emvâci’l-bihâr isimli yapıtında (s. 196), başta Buhara ve Semerkant olmak üzere bütün Mâverâünnehir’de Hızır-İlyâs ismine şenlikler yapıldığını kaydeder. Ayrıyeten Türkiye’deki Alevîler ve İran’daki Kızılbaş Karakoyunlu Türkmenleri (Çihiltenler) ortasında şubat ayı ortalarında “Hızır nebî bayramı” ismiyle hıdrellezden başka ve oruçla geçirilen bir bayramın kutlandığı bilinmektedir. Nevruz’dan altı hafta öncesine rastlayan bu bayram, eski on iki hayvanlı Türk takvimindeki yılbaşına tekabül etmekteydi.
Yalnız Anadolu, Balkanlar, Kırım, Irak ve Suriye Türkleri’ne mahsus bir halk şenliği olan hıdrellezin buralarda bilhassa 6 Mayıs’ta kutlanması iklim ve tabiat kaideleriyle ilişkilidir. Bu tarih, kelamı edilen bölgelerde ilkbahardan yaz mevsimine geçişi belirlemekte olup hicrî takvim sistemiyle hiçbir ilgisi yoktur.
5 Mayıs’ı 6 Mayıs’a bağlayan gece güneşin Ülker burcuna girdiği bir vakit modülüdür. Bu tarihten 7-8 Kasım’a kadar bu burcu güneşin batışından sonra görmek mümkün değildir. Yılın öbür günlerinde ise Ülker burcu güneş battıktan kısa bir mühlet sonra görülebilmektedir. Bu suretle astronomik müşahedelere ve tabiat kurallarına uygun bir halde yıl kış ve yaz olmak üzere iki mevsime bölünmüştür.
8 Kasım bütün özellikleriyle kışın başlangıç tarihini, 6 Mayıs’a rastlayan hıdrellez günü de gerçek manada yazın başlangıç tarihini oluşturmaktadır (Gökalp, Quand le crible était dans la paille, s. 211-231). Pek çok arşiv evrakı, Osmanlılar periyodunda devlet nezdinde bile işlerin yılın bu iki mevsimine, yani “rûz-i Hızır’dan (Hızır-İlyâs’tan) rûz-i Kasım’a” yahut “rûz-i Kasım’dan rûz-i Hızır’a” kadar olan iki periyoda nazaran planlandığını göstermektedir.
Hıdırellez Kuran’da geçiyor mu?
Kur’an’da Kehf suresi’nde Musa ve bir gencin kıssası anlatılmaktadır. Kehf Suresi’de dahil olmak üzere hiçbir yerde Hızır ismi geçmemektedir lakin çeşitli hadislerde bu biçimde anılmaktadır. Olayın yaşandığı yer için “iki denizin birleştiği yer” denilmektedir. Uzun bir seyahat yapan Musa ile yanındaki gencin beraberlerinde, yemek için getirdikleri balığın kaçması ile başlayan olay sonrasında, 65. ayette Derken kullarımızdan bir kul buldular ki, biz ona katımızdan bir rahmet vermiş, kendisine tarafımızdan bir ilim öğretmiştik. denilerek Hızır olarak atfedilenden bahsedilir.
Yorum Yok